چرا "زیست‌بومِ" "مشارکت عمومی-خصوصی"؟
1398/10/16
واژه‌سازی زمانی می‌تواند مفید باشد، که در پی بروز یک معنا و مفهوم یا رویکرد یا توجهی نوین باشد؛ شاید بتوان تعداد واژه‌های نوین ایجاد شده در هر محیطی را یکی از نشانه‌های پویایی آن محیط به شمار آورد. پویایی گفتمان‌سازی که می‌تواند منجر به درک بهتر محیط و تحول رو به پیشرفت آن باشد.
در حوزه اقتصادی طی سال‌های اخیر واژه‌های متعددی مانند اقتصاد مقاومتی، مدیریت جهادی، کارآفرینی، آمایش سرزمینی، مدیریت دانش، مولدسازی دارایی‌ها، تورم نقطه به نقطه، بودجه‌ریزی عملیاتی و ضریب جینی وارد فضای عمومی یا کسب و کار کشور شده‌اند. در حوزه پروژه‌های زیربنایی و نظام فنی و اجرایی کشور نیز واژه "مشارکت عمومی-خصوصی" از بحث برانگیزترین واژه‌ها با طیف برداشت‌های بسیار متفاوت بوده‌است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل این مناقشات، محدوده بسیار گسترده مفاهیم و کاربردهای رویکرد "مشارکت عمومی-خصوصی" باشد. تجزیه و تحلیل این رویکرد نوین ما را به نوعی افراز، دسته‌بندی و تفکیک وجوه و گونه‌های مختلف آن رهنمون می‌شود تا گفت‌و گوی مفید پیرامون آن را با لحاظ شرایط اختصاصی هر دسته فراهم آورد. برخی از گوناگونی‌های این رویکرد در ادامه آورده شده‌است:
- این رویکرد می‌تواند از نظر اندازه پروژه‌های مورد نظر، پروژه‌های خرد، کوچک، متوسط، بزرگ و کلان را شامل شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر مدت قرارداد نیز به قراردادهای کوتاه‌مدت، میان مدت و بلند مدت تقسیم شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر ارکان اصلی خود به مواردی مانند بلندمدت بودن، عملکرد محور بودن، خدمات عمومی بودن دسته‌بندی شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر تاکید بر ویژگی‌هایی مانند شفافیت عمومی یا رقابت‌پذیری متفاوت باشد؛ مانند پروژه‌های امنیتی که از ویژگی‌های کلیدی آنها رعایت سطوح تعریف شده محرمانگی می‌باشد.
- این رویکرد می‌تواند از نظر ضوابط قانونی موجودی که بستر اجرای آن است، متفاوت باشد؛ مانند ضوابط قانونی حوزه بهداشت و درمان، حوزه راه و ترابری، حوزه شهرداری‌ها و ...
- این رویکرد می‌تواند از نظر وضعیت مالی پروژه‌ها به پروژه‌های سودده، خودگردان (غیر انتفاعی)، غیرخودگردان (نیازمند یارانه) تقسیم شوند.
- این رویکرد می‌تواند از نظر صنعت مورد نظر، صنایع بسیار متنوعی را از جمله كشاورزي، فرهنگي و هنري، آب و فاضلاب، تفریحی و ورزشي، انرژي (نفت و گاز، نیرو)، گردشگري و بناهاي تاريخي، پسماند و بازیافت، سلامت، حمل و نقل (جاده‌ای، ریلی، دریایی، هوایی)، آموزش، صنایع تولیدی، نظم عمومی و ایمنی، شهري، دفاعی، ارتباطات و فناوري اطلاعات و محیط زیست را شامل شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر دست‌اندرکاران و بازیگران خود، طیف وسیعی از اشخاص را از جمله انواع نهاهای عمومی (دستگاه‌های اجرایی، نهادهای متولی ارائه خدمات عمومی، نهادهای حوزه بازار سرمایه، نهادهای حوزه بازار پول، عوامل نظام فنی و اجرایی بخش خصوصی یعنی پیمانکاران، مشاوران و تولیدکنندگان، طیف‌های مختلف مردم به‌عنوان مصرف‌کننذگان نهایی محصول پروژه شامل شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر روش‌های پیاده‌سازی و گونه‌های قراردادی (سطح و جنس ریسک‌های منتقل‌شده به سرمایه‌گذار)، طیف متنوعی را از جمله خانواده ساخت، بهره‌برداری و انتقال (BOT)، خانواده ساخت، مالکیت و بهره‌برداری (BOO)، خانواده ساخت و انتقال (BT)، خانواده بهره‌برداری و نگهداری (OM)، خانواده سرمایه‌گذاری مشترک (JV) و خانواده بیع متقابل (Buy-Back) شامل شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر سطح بلوغ خود به نسل‌های پایان‌ناپذیری (نسل 1، نسل 2 و ...) طبقه‌بندی شود.
- این رویکرد می‌تواند از نظر منطقه جغرافیایی نیز دسته‌بندی شود؛ مانند مناطق آزاد تجاری یا مناطق ویژه اقتصادی و ...
- این رویکرد می‌تواند از نظر حوزه عمل نیز دسته‌بندی شود؛ مانند پروژه‌های روستایی، پروژه‌های شهری، پروژه‌های صادرات‌محور و ...
"زیست‌بوم" برگردان واژه Eco-System است که در علوم محیط زیست (Environmental Science) بکار می‌رود و به یک مجموعه از ارگانیسم‌های زنده در ارتباط با عوامل زیست‌محیطی بی‌جان اشاره دارد که به‌صورت یک سیستم و در تعامل با یکدیگر قرار دارند. "زیست‌بوم" می‌تواند در هر اندازه‌ای تعریف شود؛ به کوچکی یک محیط کشت باکتری یا به بزرگی کره زمین. "پیچیدگی" و "مقیاس‌پذیری" از ویژگی‌های اصلی یک "زیست‌بوم" هستند.
بنابراین آنچه در این نوشتار مورد نظر و تاکید نویسنده است، توجه به این دو ویژگی اصلی و مشترک واژه "زیست‌بوم" و "مشارکت عمومی-خصوصی" است که ترکیب اضافی این دو واژه را در کنار هم پسندیده می‌کند. توجه به سطح پیچیدگی بالای رویکرد نوین "مشارکت عمومی-خصوصی" و پذیرش تصویر بیرونی و اجرایی متنوع آن ما را از افتادن در دام همسان‌سازی‌های خشک و غیرضروری برحذر می‌دارد. همچنین انتقال کلید واژه "زیست‌بوم" به حوزه "مشارکت عمومی-خصوصی" با حفظ معنای اصیل خود، توجه به شرط "یکپارچگی" محیط را برای فهم و تحلیل درست تنوع‌ها و اختلافات گوشزد می‌کند.
اقتباس؛ واژه "زیست‌بوم مشارکت" از جناب آقای مهندس احمد استادباقر اقتباس شده‌است.
گنجینه‌های موضوعی مشارکت عمومی-خصوصی (PPP):
