ايجاد محيط رقابت كيفي براي توسعه خدمات مشاوره یکی از مهم‌ترین اهداف تدوین آیین‌نامه بند (ه‍ـ) ماده (۲۹) قانون برگزاري مناقصات عنوان شده‌است. با توجه روند تکامل نظام فنی و اجرایی کشور و حرکت به سوی ساختارهای پیچیده‌تر پیش‌بینی می‌شود بکارگیری روش انتخاب بر اساس کیفیت (QBS) مورد استفاده بیشتری قرار خواهد گرفت؛ لذا در این نوشتار، فرآیند ارزیابی مالی پیشنهاد مشاور اولویت اول (مشاوری که حائز بیشترین امتیاز فنی شده باشد) مورد بررسی قرار گرفته تا با کمک به اجرای درست این فرآیند، امکان بهره‌گیری کارفرمایان از مزایای مدنظر مقرره‌گذار فراهم شود.
براي ارزيابي مالي در اين روش (موضوع بند پ ماده 22 آیین‌نامه خرید خدمات مشاور)، ابتدا پاكت قيمت مشاور اولويت اول كه بالاترين امتياز فني را كسب كرده است، در حضور مشاور ياد شده گشوده مي‌شود و پس از بررسي قيمت پيشنهادي و نحوه محاسبه حق‌الزحمه، چنانچه مبلغ پيشنهادي از نظر هيئت انتخاب مشاور با توجه به نرخ‌هاي متعارف و ويژگي طرح قابل قبول باشد يا با تغييرات جزيي (در حد ده درصد (10%) مبلغ پيشنهادي مشاور) مورد توافق قرارگيرد، قرارداد با مشاور منعقد مي‌شود. چنانچه قيمت پيشنهادي مشاور از نظر هيئت انتخاب مشاور قابل قبول نباشد و هيئت در مذاكره با مشاور ياد شده نتواند به قيمت قابل قبولي دست يابد، بايد مراحل فوق با مشاور اولويت دوم كه داراي امتياز فني بعدي است، انجام شود.
چند نکته:
1- در روش انتخاب بر اساس كيفيت، مشاور منتخب طي فرآيند رقابت كيفي و فني انتخاب مي‌شود و نه رقابت مالی و اصولا پاکات مالی مشاوران اولویت دوم به بعد گشوده نمی‌شود؛ مگر آن‌که مراحل سه‌گانه بررسی، اعمال تغییرات جزیی و مذاکره با مشاور اولویت اول به نتیجه و توافق با کارفرما منجر نشود. (بند پ ماده 16)
2- روش انتخاب بر اساس كيفيت، در كارهاي پيچيده و داراي حوزه كار نامشخص يا كارهايي كه آثار اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي وسيع و يا بلند مدت داشته باشد، كاربرد دارد. لذا بر پایه این اصل که "کیفیت پایان ندارد"، فرآیند انتخاب مشاور در روش QBS تدوین شده‌است تا کارفرما بتواند متدولوژی مورد پسند و سطح کیفی مدنظر خود را انتخاب نماید. (بند پ ماده 16)
3- حذف پيشنهادهاي مالي نامتناسب، در روش QBS موضوعیت ندارد؛ اصولا درصورت توافق با مشاور اولویت اول (مشاوري كه بالاترين امتياز فني را كسب كرده‌است)، پاکات مالی مشاوران اولویت دوم به بعد گشوده نمی‌شود.
4- برآورد حق‌الزحمه خدمات مشاور توسط کارفرما و بر پایه شرح کلی خدمات مدنظر وی، قبل از شروع فرآیند خرید خدمات مشاور می‌بایست به‌عنوان یکی از تمهیدات خرید خدمات مشاور انجام شود. (جز 4 بند الف ماده 4)
5- درباره الزام به اعلام برآورد اوليه حق‌الزحمه خدمات مشاوره در اسناد استعلام ارزیابی کیفی (RFQ) و اسناد درخواست پیشنهاد (RFP)، به دلیل درج عبارت "(حسب مورد)" جلوی بندهای مربوطه، اختلاف نظر وجود دارد. (جز 4 بند الف ماده 13) و (جز 2-8 بند الف ماده 18)
به نظر می‌رسد مناسب‌تر است تا کارفرما برآورد اولیه خود را در اسناد اعلام کند تا اولا از گمان بد درباره افشای این اطلاع در امان باشد و ثانیا مشاوران را از حدود انتظار هزینه مالی کارفرما یا محدودیت‌های احتمالی تامین اعتبار پروژه آگاه سازد.
6- مرحله اول ارزیابی مالی:
در این مرحله، قيمت پيشنهادی و نحوه محاسبه حق‌الزحمه مشاوري كه بالاترين امتياز فني را كسب كرده‌است، با توجه به دو موضوع نرخ‌های متعارف و ویژگی‌های پروژه مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ علت این امر رعایت اصل رقابت کیفی و فنی در روش QBS است. درصورتی که قیمت و نحوه محاسبه آن با نرخ‌های متعارف (شامل حق‌الزحمه کارشناسان و ضرایب محاسبه هزینه‌های بالاسری) و ویژگی‌های پروژه (شامل متدلوژی و شرح خدمات تفصیلی پیشنهادی مشاور) هم‌خوانی داشته باشد، مورد تایید قرار گرفته و قرارداد با مشاور منعقد می‌شود.
7- از آنجایی که در روش QBS، مبانی برآورد اولیه حق‌الزحمه توسط کارفرما بر پایه شرح کلی خدمات با مبانی محاسبه قیمت پیشنهادی مشاوران بر پایه متدولوژی و شرح تفصیلی خدمات پیشنهادی عموما می‌تواند بسیار متفاوت باشد، در ارزیابی مالی پیشنهاد مشاور، مقایسه آن با برآورد اولیه کارفرما به درستی، مطرح نشده و قیمت پیشنهادی مشاور می‌بایست به‌صورت مستقل مورد بررسی قرار گیرد.
8- مرحله دوم ارزیابی مالی:
در ارزیابی مالی قيمت پيشنهادی و نحوه محاسبه حق‌الزحمه مشاور، مرحله دومی نیز پیش‌بینی شده‌است. در این مرحله درصورتی که قیمت پیشنهادی مشاور با متدلوژی و شرح خدمات تفصیلی پیشنهادی وی ناهمخوان تشخیص داده شود، کارفرما می‌تواند با اعمال تغییرات جزئی و در حد ده (10%) درصد مبلغ پیشنهادی مشاور (منطقا بر پایه آنالیز نحوه محاسبه حق‌الزحمه اعلامی مشاور) و دریافت تخفیف از مشاور، ناهم‌خوانی را رفع کرده و با مشاور به توافق برسد. به نظر می‌رسد امکان اعمال تغییرات فنی در متدلوژی و شرح تفصیلی خدمات پیشنهادی مشاور نیز وجود داشته باشد.
9- با توجه به این‌که در مرحله ارزیابی فنی، متدلوژی و شرح تفصیلی خدمات پیشنهادی مشاور اولویت اول مورد تایید کارفرما قرار گرفته‌است، درصورتی که قیمت و نحوه محاسبه پیشنهادی مشاور در مرحله اول ارزیابی مالی رد نشود، منطقا با اعمال تغییرات جزیی پیش‌بینی‌شده در مرحله دوم ارزیابی مالی می‌تواند به سطح قابل قبول هیات انتخاب مشاور برسد و لذا عامل تعیین‌کننده در این مرحله، کسب موافقت مشاور اولویت اول در ارائه تخفیف خواهد بود.
10- از آنجایی که این روش بر پایه رقابت كيفي و فني بنا شده‌است و با توجه به روح حاکم بر روش QBS که در بندهای بالا تشریح شد، از نظر مقرره‌گذار نیازی به دریافت تخفیف بیشتر از 10 درصد قیمت پیشنهادی مشاور در مذاکره با وی وجود نداشته‌است. با این وجود به نظر می‌رسد که صرفا در صورت قبول مشاور، منعی برای آن وجود نداشته باشد زیرا این امر در هر صورت در جهت منافع کارفرما بوده و حقی را از مشاوران اولویت‌های بعدی نیز ضایع نخواهد کرد (به دلیل امتیازدهی فنی پیش از گشایش پاکات مالی و موضوعیت نداشتن حذف پیشنهادهای نامتناسب)؛ لکن اعمال فشار بر مشاور برای دریافت تخفیف بیشتر می‌تواند به اعتراض وی به عدم رعایت مفاد فرآیند ارزیابی مالی منجر شود.
