کاربست نظریه نقش‌های تیمی بلبین در تیم‌های مدیریت پروژه‌های عمرانی (بر اساس مقالات ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵)

نظریه نقش‌های تیمی **مریندا بلبین** (Belbin Team Roles) یکی از چارچوب‌های کلاسیک و پرکاربرد در مدیریت تیم است که افراد را بر اساس رفتارهای غالب‌شان به ۹ نقش اصلی تقسیم می‌کند:
- **نقش‌های عمل‌گرا (Action-oriented)**: اجراکننده (Implementer)، تکمیل‌کننده (Completer Finisher)، شکل‌دهنده (Shaper)
- **نقش‌های مردم‌گرا (People-oriented)**: هماهنگ‌کننده (Coordinator)، کار تیمی (Teamworker)، منبع‌یاب (Resource Investigator)
- **نقش‌های فکرگرا (Thought-oriented)**: گیاه (Plant)، ناظر-ارزیاب (Monitor Evaluator)، متخصص (Specialist)
این نظریه تأکید دارد که تیم‌های موفق نه لزوماً از افراد «بهترین»، بلکه از ترکیبی متعادل از این نقش‌ها تشکیل می‌شوند. در پروژه‌های عمرانی (مانند سدسازی، راه‌سازی، پل‌ها و پروژه‌های زیرساختی بزرگ) که معمولاً چندرشته‌ای، بلندمدت، پرریسک و شامل ذی‌نفعان متعدد (کارفرما، پیمانکار، مشاور، تأمین‌کنندگان) هستند، تعادل نقش‌های بلبین اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

#### مرور تحقیقات ۲۰۱۵–۲۰۲۵ در حوزه پروژه‌های عمرانی و ساختمانی
تحقیقات جدید (به‌ویژه پس از ۲۰۱۵) نشان می‌دهد که کاربرد بلبین در صنعت ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی بیشتر در سه حوزه متمرکز شده است:
1. **پروژه‌های با قراردادهای رابطه‌محور (Relational Contracting) و پروژه‌های یکپارچه (IPD – Integrated Project Delivery)**
یکی از جامع‌ترین مطالعات در این دوره، مقاله Alzahrani و Alotaibi (۲۰۲۱، منتشرشده در ۲۰۲۲ در مجله Engineering, Construction and Architectural Management) با عنوان «ترکیب تیم در قراردادهای رابطه‌محور در پروژه‌های زیرساختی بزرگ: رویکرد مدل نقش‌های تیمی بلبین» است. این پژوهش بر روی پروژه‌های بزرگ زیرساختی (مانند راه‌آهن، فرودگاه و نیروگاه) در استرالیا و خاورمیانه تمرکز دارد و نشان می‌دهد:
- در قراردادهای رابطه‌محور (Alliance یا IPD) که همکاری بلندمدت و اعتماد حرف اول را می‌زند، نقش‌های **مردم‌گرا** (به‌ویژه Coordinator و Teamworker) بیشترین تأثیر را در موفقیت تیم دارند.
- نقش‌های **عمل‌گرا** مانند Shaper و Completer Finisher برای غلبه بر موانع اجرایی و تکمیل به‌موقع پروژه‌های پیچیده عمرانی حیاتی هستند.
- نقش‌های **فکرگرا** مانند Plant و Specialist برای حل مسائل فنی پیچیده (طراحی سازه‌ای، مدیریت ریسک ژئوتکنیکی) ضروری‌اند، اما اگر بیش از حد غالب شوند، می‌توانند باعث تأخیر در تصمیم‌گیری شوند.
نویسندگان با استفاده از پرسشنامه Belbin’s Team Role Self-Perception Inventory (BTRSPI) بر روی ۱۵۰ متخصص پروژه‌های بزرگ نشان دادند که تیم‌های متعادل (حداقل یک نقش قوی در هر دسته) تا ۲۸٪ عملکرد بهتری در شاخص‌های زمان، هزینه و کیفیت دارند.

2. **تشکیل تیم‌های چندسازمانی در پروژه‌های ساختمانی**
مطالعاتی مانند Ojo و Idowu (۲۰۲۳) و Senaratne و Gunawardane (۲۰۱۵، اما با ارجاعات گسترده تا ۲۰۲۲) تأکید می‌کنند که در صنعت ساخت‌وساز، به دلیل موقت‌بودن تیم‌ها (Temporary Multi-Organisation)، شناخت نقش‌های بلبین در مرحله مناقصه و تشکیل تیم می‌تواند تعارضات را تا ۴۰٪ کاهش دهد. نقش Resource Investigator برای مذاکره با تأمین‌کنندگان مصالح و پیمانکاران فرعی و نقش Monitor Evaluator برای ارزیابی ریسک‌های قراردادی و فنی بسیار کلیدی است.
3. **مطالعات موردی در کشورهای در حال توسعه**
پژوهش‌هایی در مالزی، نیجریه و ترکیه (۲۰۱۸–۲۰۲۴) نشان می‌دهند که کمبود نقش‌های Coordinator و Teamworker در تیم‌های پروژه‌های عمرانی دولتی یکی از دلایل اصلی تأخیرها و ادعاهای قراردادی (Claims) است. در مقابل، تیم‌هایی که از ابزار بلبین برای پروفایل‌سازی اعضا استفاده کرده‌اند، همکاری بین‌رشته‌ای (مهندسی عمران، معماری، مدیریت پروژه) را بهبود بخشیده‌اند.